* بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی همدان واقع در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان بوده و از سه واحد (دیسیپلین) تشکیل شده است که عبارتند از: واحد ماشینهای کشاورزي، واحد صنایع غذایی و واحد آبیاری.
* تاریخچه تاسیس بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی همدان:
ü فعاليت اين بخش از سال 1371 با يك نفر كارشناس ماشینهای کشاورزی و دو نفر تكنسين آغاز شد.
ü تكميل كادر بخش از سال 1376 ادامه پيدا كرد.
ü بخش‌های صنایع غذایی و آبیاری در سال 1377 دایر شدند.
در حال حاضر این بخش داراي هشت نفر محقق (سه نفر ماشينهاي كشاورزي، سه نفر آبياري و دو نفر صنايع غذايي) و دو نفر کارشناس میباشد (جمعاً 10 نفر) که از این تعداد محقق، شش نفر دکتری و دو نفر بقیه دارای مدرک فوق لیسانس هستند.
اهداف عمده و محورهای تحقیقاتی:
اصلیترین وظیفه محققین بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، بررسی مسائل و مشکلات کشاورزان، باغداران، گلخانه داران، و شرکتها و کارخانههای تولید ماشینهای کشاورزی، سیستم‌های آبیاری و ماشینهای صنایع و تبدیل فرآورده‌های غذایی میباشد که در این راستا با استفاده از تحقیقات بنیادی و کاربردی نسبت به حل مشکلات موجود و ارائه راهکارهای مناسب اقدام مینماید تا بتوان باعث رشد و شکوفایی کشور شد. در ادامه وظایف واحدهای مختلف بخش تحقیقات فنی و مهندسی به تفکیک آورده شده است:
الف) واحد تحقیقات ماشینهای کشاورزی
فعالیت این واحد بر اساس مبانی کاری و نیازهای تولید در زمینه‌های: تحقیقات بهینه سازی ماشینها کشاورزی، تحقیقات کاربرد تراکتور و انرژی در کشاورزی، طراحی و ساخت ماشینهای جدید كشاورزي و قطعات موتور و تراکتور، مطالعات مکانیزاسیون کشاورزی و کشاورزی حفاظتی میباشد که در این راستا واحد تحقیقات ماشینهای کشاورزی بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی همدان بر اساس نیاز استان و همچنین سیاست‌های توسعه تحقیقات فنی و مهندسی، طرحهای و پروژه‌های تحقيقاتی متعددی را انجام داده و یا در دست اجرا دارد. به طور کلی برخی از اهداف این واحد به شرح زیر می‌باشند:
1- طراحي، ساخت و ارزيابي ماشينهاي جديد كشاورزي (شامل: ماشینهای خاك‌ورزي، كاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت)
2- بهينه سازي ماشينهاي موجود داخلي و خارجي با توجه به شرایط منطقه
3- بررسی و ارزيابي روشها و ماشينهاي مختلف کشاورزی جهت انجام عمليات مختلف كشاورزي (شامل: خاك‌ورزي، كاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت) برای محصولات کشاورزی عمده استان و تعيين مناسبترين آنها
4- بررسی راهکارهای مناسب و کاربردی در زمینه کشاورزی و خاکورزی حفاظتی
5- بررسی و راه اندازی کشاورزی هوشمند و دقیق در سطح مزرعه و محیط گلخانه
6- بررسی و مطالعه شاخصهای مکانیزاسیون كشاورزي و ارائه راهكارهای مناسب در مراحل مختلف خاکورزی تا پس از برداشت برای محصولات عمده استان و همچنین ماشینهای کشاورزی متداول در منطقه
7- مطالعه میزان مصرف انرژی در مراحل مختلف کشاورزی (شامل: خاك‌ورزي، كاشت، داشت، برداشت و پس از برداشت)
8- مطالعه در زمینه استفاده از پتانسیل استان در زمینه بازیافت ضایعات و پسماندهای کشاورزی و غیر کشاورزی به عنوان بخشی از انرژی مورد نیاز
9- استفاده از روشهای مدرن در زمینه بهینهسازی در امور کشاورزی به لحاظ مصرف انرژی و سایر عوامل و نهادههای مورد نیاز در این بخش
ب) واحد تحقیقات صنایع غذایی
بهبود امنيت غذايي يكي از محورهاي اساسي سياستها، اولويتها و برنامه‌هاي توسعه دولت‌ها به شمار مي‌آيد و بخش كشاورزي نقش مهمي در تأمين مواد غذايي كشور دارد. افزايش توليد محصولات كشاورزي به دليل محدوديت زمين‌هاي قابل كشت و بويژه محدوديت منابع آبي به تنهايي جهت تأمين امنيت غذايي كافي نيست بلكه بايد بهره‌وري از عوامل توليد افزايش و ضايعات محصولات كشاورزي تا حد امكان كاهش يابد. بر پاية آمارهاي موجود حدود 20 درصد از محصولات كشاورزي در ايران ضايع مي‌شود كه خود غذاي جمعيت قابل توجهی از كشور است. جلوگيري از افت كمي وكيفي مواد غذايي موجب افزايش عمر نگهداري محصولات كشاورزي شده، افزايش درآمد كشاورزان و افزایش ضریب امنيت غذايي و دسترسي اقتصادي به غذاي مورد نياز را به دنبال دارد. حفظ كيفيت و جلوگيري از ضايعات مواد غذايي شامل مراحل گوناگون از توليد، نگهداري، فرآيند و عرضه مواد غذايي مي‌شود. در مرحله توليد مواد اوليه سالم، اجراي عمليات زراعي به موقع و مراقبتهاي لازم در زمان برداشت، حمل و نقل و جابهجايي نقش موثري در جلوگيري از ايجاد ضايعات و كاهش كيفيت محصول خام یا فرآوری شده دارد. در مرحله نگهداري در انبارها و سيلوها تغييرات شيميايي، فعاليت ريز زنده‌ها، تكثير و رشد آفات انباری و نیز شرايط نامناسب نگهداري از نظر دما و رطوبت نسبي سبب افزایش ضایعات میشود که در نتيجه آن محصول از نظر كمي و كيفي آسيب مي‌بيند، آسيبهاي كمي موجب كاهش وزن محصولات كشاورزي مي‌شود و آسيبهاي كيفي، ارزش غذايي و تجاري محصولات را كاهش مي‌دهد. بنابراين براي كاهش ضايعات محصولات كشاورزي، بهبود توليد آنها و متعادل كردن مصرف، مي‌توان به صورت منسجم و هماهنگ برنامه‌ريزي و اقدام نمود تا با جلوگيري از اتلاف و ضايعات محصولات كشاورزي به تأمين بهداشت و سلامت غذايي و امنيت غذايي در جامعه كمك کرد.
نظر به تامين امنيت و سلامت مواد غذايی، ارتقاء کيفيت، افزايش ارزش افزوده و کاهش ضايعات اهداف زير در برنامه‌های تحقيقاتی واحد مهندسی صنايع غذايی و فن آوري‌های پس از برداشت محصولات کشاوری در بخش تحقيقات فنی و مهندسی به شرح زير دنبال میشود:
1- توسعه روشهای افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی در مراحل انبارداری.
2- تعیین زمان و روش برداشت مناسب سیر و سیب زمینی به منظور کاهش ضایعات در مراحل پس از برداشت
3- شناخت و دستيابی به تکنولوژيهای مطلوب پس از برداشت و روشهای مناسب تبديل فرآورده‌های کشاورزی به منظور حفظ خواص کيفی و ارتقای ارزش افزوده محصول اوليه و ثانويه کشاورزی استان
4- بهبود شرایط نگهداری محصولات کشاورزی با استفاده از فنآوریهای نوین (پرتودهی، ریز فن‌آوری، اتمسفرهای اصلاح شده و ...) در افزایش عمر انباری محصولات کشاورزی
5- اصلاح مراحل آماده سازی محصولات کشاورزی برای ورود سالم به مرحله انبارداری
6- بررسی و تعيين عوامل موثر در ايجاد و افزايش ضايعات و ارائه روشهای علمی و فنی جهت کاهش ضايعات محصولات کشاورزی استان.
7- استفاده بهينه از باقيماندههای گياهی و ضايعات محصولات کشاورزی و تبديل آن به فرآورده‌های قابل مصرف در بخش کشاورزی و صنعت
8- طراحي و توسعه ماشين‌ها، سيستم‌ها و روشهاي خشك كردن محصولات و فرآورده‌هاي كشاورزي
9- بررسی خواص فیزیکوشیمیایی محصولات محصولات عمده استان به منظور تعیین شاخصهای مناسب برای رسیدگی، بسته بندی و تخمین میزان ضایعات و تلفات پس از برداشت
10- مدل سازی فرایندهای پس از برداشت محصولات کشاورزی
11- ارایه روشهای بسته بندی مناسب محصولات کشاورزی
ج) واحد تحقیقات آبیاری
استان همدان سر شاخة سه حوزة آبخيز قره چاي، كرخه عليا (گاماسياب) و قزل اوزن ميباشد، به همین دليل این استان از نظر توپوگرافي داراي شيب تندي است كه امكان احداث سدهاي بزرگ ذخيرهاي را غير اقتصادي و غير ممكن ساخته است. اين امر سبب شده كه استفاده از منابع آب زيرزميني جايگزين منابع آب سطحي شود، به گونهاي كه تقریباً 84 درصد نياز آبي استان از منابع آب زيرزميني تأمين ميگردد. هم اکنون بخش کشاورزی حدود 93 درصد منابع آب زيرزميني استان را به خود تخصيص داده است که به دلیل استفاده نامناسب، افزایش جمعیت و فشار بر بخش کشاورزی برای اشتغال زایی، این منابع دچار صدمات زیادی شده اند. حدود یک دهه پیش برداشت از منابع آب زیرزمینی حدود3170 میلیون متر مکعب بود که اکنون به حدود 2380 میلیون متر مکعب کاهش یافته است. با توجه به شرایط موجود مدیریت مصرف آب در سطح مزرعه بسیار ضروری است. به این دلیل استان همدان به یکی از استان های پیشرو در توسعه سامانه های آبیاری نوین بدل گشته است به گونه‌ای که تا پایان سال 1393 سطح این سامانه ها به 120000 هکتار رسیده است. از طرفی به منظور کاهش تلفات آب انتقال یافته از منابع آب سطحی، پوشش کانالهای انتقال آب مورد توجه قرار گرفت. راهکار دیگر برای استفاده بهینه از منابع آب، توسعه گلخانه در سطح استان بوده است. هم اکنون سطح گلخانه های استان حدود 76 هکتار است که برنامه گسترش آن در دستور کار قرار دارد. با توجه به مسائل مطرح شده در خصوص منابع آب استان همدان، تحقیقات مرتبط با این مسائل در زمینه های منابع آب، سامانه های نوین آبیاری، کم آبیاری و تنش آبی، پوشش کانالها و وضعیت بندهای استان و نیز گلخانه ها مورد توجه واقع شده است.
به طور کلی اهداف این واحد به شرح زیر می‌باشند:
1- ارزیابی مسائل و مشکلات سازه های آبی مختلف همانند: سدهای انحرافی، قنوات، استخرهای ذخیره و ...
2- شناخت مسائل و مشکلات سازههای آبی و راهکارهای کنترل آن
3- شناخت مواد و مصالح مناسب و با دوام در شرایط استان در شبکههای آبیاری
4- مطالعه و بررسي منابع آب استان (نظیر چالش‌ها و ارائه راهكارهاي مناسب جهت استفاده بهينه از منابع آب)
5- مطالعه کانالهای انتقال آب از نظر بازده انتقال، کیفیت ساخت، دوام و مسائل مرتبط با آن
6- مطالعه و ارزیابی سامانههای مختلف آبياري برای محصولات عمده استان.
7- مطالعه اثر تنش آبی بر محصولات عمده استان و ارائه راهکارهای مناسب
8- اندازه گیری بازده مصرف آب از مرحله انتقال تا مصرف در مزرعه
9- اندازه گیری کارایی مصرف آب محصولات عمده استان
10- مطالعه مصرف و بازده انرژی در ایستگاه های پمپاژ آبیاری
11- مطالعه مصرف و بازده انرژی در گلخانهها
12- تعیین نیاز آبی و شاخصهای تبخیر و تعرق در گلخانه ها
13- شیبهسازی شرایط اقلیمی گلخانه
14- مديريت سامانه های آبياري نوین (تحت فشار، هیدروفلوم و ...).
15- مطالعه کانالهای انتقال آب از نظر بازده انتقال، کیفیت ساخت، دوام و مسائل مرتبط با آن
بطور کلی محورهای تحقیقاتی این واحد به صورت زیر خلاصه میشود:
1- مطالعه منابع آب
2- مطالعه سامانه های آبیاری
3- بررسی مسائل و مشکلات شبکه های آبیاری
4- مواد و مصالح با دوام
5- مطالعه منابع آب سطحی و زیر زمینی
6- مطالعه کانالهای انتقال آب
7- مطالعه کم آبیاری و تنش آبی
8- مطالعه انرژی در سامانه های آبیاری
9- مطالعه مصرف انرژی در سامانه های آبیاری
10- مطالعه نیاز آبی و شاخصهای تبخیر و تعرق در گلخانه
11- مطالعه مصرف و بازده انرژی در گلخانه
12- شیبه سازی شرایط اقلیمی گلخانه